Studime e Epërme/ Gornja Sudimlja

Varri masiv ndodhet në komunën e Vushtrrisë, në veri të pjesës qendrore të Kosovës, e cila u bë shënjestër e ofensivës së forcave serbe që nga fillimi në mars 1999 i fushatës ajrore të NATO-s që synonte t’i jepte fund vrasjeve dhe dëbimet e shqiptarëve të Kosovës nga regjimi jugosllav.

Qyteti i Vushtrrisë u granatua ditën që filluan bombardimet e NATO-s dhe mijëra banorë shqiptarë etnikë u dëbuan në javën e parë të fushatës ajrore. Sipas Human Rights Watch, në disa raste, u organizuan autobusë për të dërguar banorët në Maqedoninë e Veriut.

Ndërsa përpiqeshin të largoheshin nga zona me traktorët e tyre, një kolonë prej rreth 1,000 civilësh shqiptarë etnikë u ndalua më 2 maj 1999 nga forcat serbe në fshatin Studime e Epërme, rreth 35 kilometra në veri të kryeqytetit, Prishtinë.

“Ata na ndaluan dhe na thanë të zbrisnim nga traktorët, të vinim duart pas koke dhe pastaj të uleshim në rrugë. Ushtarët filluan të na shanin dhe ecnin bashkë me ne, duke na qëlluar me shkelma dhe duke rrahur disa prej nesh. Një grua u rrah vetëm sepse fëmija i saj po qante”, tha një dëshmitar për Human Rights Watch.

Dëshmitarë të tjerë të intervistuar nga Human Rights Watch thanë se burrat u ekzekutuan para syve të tyre. Ushtarët dhe paraushtarakët ecnin lart e poshtë kolonës së traktorëve, duke ngacmuar, grabitur dhe ndonjëherë duke ekzekutuar shqiptarët etnikë të arratisur, thanë dëshmitarët.

Disa dëshmitarë raportuan se panë shumë trupa të pajetë përgjatë rrugës për në Vushtrri, por numri i saktë i personave nga kolona që u ekzekutuan nuk dihet. Katër dëshmitarë të veçantë pretenduan se kishin parë 25, 30, 70 dhe “mbi 100” trupa të pajetë.

Ekipet mjeko-ligjore nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, GJPNJ, zbuluan 98 trupa në Studimen e Epërme.

Zona ku u lanë fillimisht kufomat mbetet e pashënuar pasi është buzë rrugës në pjesën qendrore të fshatit. Trupat më vonë u rivarrosën në varrezat e fshatit, ku është vendosur një monument për të përkujtuar viktimat si dhe oficerët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës nga zona.

Masakra në Studimen e Epërme ishte pjesë e aktakuzës së gjeneralit të Ushtrisë Jugosllave Vlastimir Djordjeviç, i cili u dënua me 27 vjet burg nga GJPNJ-ja.

Në vitin 2022, Gjykata Themelore e Prishtinës shpalli fajtor edhe ish-policin serb Zoran Vukotiç për përdhunim dhe pjesëmarrje në dëbimet e civilëve shqiptarë etnikë nga qyteti i Vushtrrisë gjatë luftës në maj 1999.

Brekoc/Brekovac

Varri masiv i Brekocit, ku u gjetën 121 trupa në vitin 1999 pas përfundimit të luftës, gjendet brenda varrezave të qytetit në Gjakovë dhe konsiderohet të jetë një nga varret më të mëdha të kohës së luftës në Kosovë.

Gjakova, rreth 90 kilometra në jugperëndim të Prishtinës, vuajti shumë gjatë luftës. Qyteti pothuajse u rrafshua, ndërsa popullata etnike shqiptare ose u vra ose u dëbua. Qyteti ndodhet afër kufirit shqiptar, gjë që e bëri atë të rëndësishëm në aspektin strategjik si për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës ashtu edhe për forcat jugosllave.

Dhuna në Gjakovë ishte e organizuar mirë, sipas Human Rights Watch. Edhe pse disa vrasje ndodhën pothuajse çdo ditë, dhuna dhe shkatërrimi në shkallë të gjerë ndodhën në faza të ndryshme dhe dukej se ishin të koordinuara nga forcat serbe të sigurisë. Raporti i Human Rights Watch thotë se banorë të shquar të qytetit, si avokatë, mjekë dhe aktivistë politikë, dukej se ishin shënjestruar për t’u vrarë.

Sot lokacioni i varrit mbetet i pashënuar dhe, duke qenë se është pjesë e varrezave të qytetit, pas luftës autoritetet e qytetit e përdorën tokën e mbetur për varre të tjera që nuk kanë lidhje me luftën.

Ata që u varrosën në Brekoc u vranë gjatë një operacioni nga forcat serbe të quajtur “Reka” (“Lumi”) në fund të prillit dhe fillim të majit 1999. Ai përfshinte të paktën dhjetë njësi të policisë serbe dhe të Ushtrisë Jugosllave që vranë dhe dëbuan mijëra njerëz në zonën përreth Gjakovës dhe fshatrave Mejë dhe Korenicë.

Sipas vendimeve të dhëna nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, GJPNJ, në rastet kundër zyrtarëve ushtarakë dhe policorë serbë, gjatë sulmeve në Mejë dhe Korenicë, Ushtria Jugosllave, policia serbe dhe njësitë paraushtarake vranë të paktën 377 civilë, nga të cilët 36 ishin nën 18 vjeç.

Mijëra u dëbuan në Shqipërinë fqinje dhe 13 persona janë ende të shpallur si të zhdukur.

Sulmi në fshatrat Mejë dhe Korenicë erdhi një muaj pas fillimit të bombardimeve të NATO-s mbi Jugosllavinë, që kishte për qëllim t’i jepte fund fushatës ushtarake të presidentit Sllobodan Millosheviç në Kosovë. Me intensifikimin e sulmeve ajrore të NATO-s, u intensifikuan edhe operacionet e ushtrisë dhe policisë serbe, si dhe vrasjet dhe dëbimet e shqiptarëve të Kosovës.

Forcat jugosllave hynë me tanke në Mejë dhe Korenicë, i detyruan civilët shqiptarë të dilnin nga shtëpitë e tyre, u morën paratë dhe ndanë burrat nga gratë.

Shumica e burrave u vranë, ndërsa gratë dhe fëmijët u dërguan në Shqipëri.

Human Rights Watch vizitoi Mejën më 15 qershor 1999, pas hyrjes së NATO-s në Kosovë, dhe pa mbetjet e dekompozuara të disa burrave, dokumente të djegura dhe sende personale që me sa duket u përkisnin burrave që ishin vrarë atje, si dhe gëzhoja plumbash.

Human Rights Watch gjeti gjithashtu mbetjet e dekompozuara të disa burrave. Kufomat ndodheshin buzë një fushe ngjitur me rrugën që kalon përmes Mejës. Një trup i paprekur dhe gjysma e sipërme e një trupi tjetër ndodheshin në anë të një gryke ngjitur me fushën. Dy trupa të tjerë u gjetën disa metra më tutje, dhe gjysma e poshtme e një trupi tjetër në një fushë pranë luginës. Të gjithë trupat ishin në një gjendje të avancuar dekompozimi. Kockat e disa prej trupave ishin thyer dhe të gjithë dukej se ishin pa kokë. Pranë njërit prej trupave u gjetën pjesë të një kafke.

Më pranë rrugës, Human Rights Watch pa tre grumbuj të mëdhenj kashte dhe pleh organik lope, për të cilat një fshatar pretendoi se mbulonin shumë trupa të tjerë. Fshatari deklaroi gjithashtu se trupat e shumicës së burrave të vrarë në masakër ishin mbledhur nga punonjësit e shërbimit komunal, gjë që më vonë u konfirmua nga GJPNJ-ja.

Disa nga trupat e njerëzve të vrarë në këtë zonë fillimisht u varrosën në varrezat e Brekocit, ndërsa disa u transportuan në Beograd si pjesë e një operacioni mbulimi dhe u varrosën në një kompleks policor në Batajnica afër Beogradit.

Një dëshmitar i mbrojtur tha në gjyqin e GJPNJ-së të ish-presidentit serb Milan Milutinoviç se ai kishte punuar si operator ekskavatorësh dhe kishte marrë pjesë në gërmimin e trupave në tre lokacione të ndryshme në zonën e Gjakovës – Brekoc, ura e Bistrazhinit dhe fshati Guskë, si dhe në një pyll aty pranë.

GJPNJ-ja dënoi gjashtë zyrtarë të lartë serbë si përgjegjës për vrasjet.

Analiza e provave të GJPNJ-së nga BIRN zbuloi se më shumë se 30 njerëz ishin përfshirë ose ishin në dijeni të vrasjeve – një nga masakrat më të mëdha të luftës së Kosovës – dhe nuk bënë asgjë për ta ndaluar atë apo për të ndëshkuar ata që kryen krimet.

Pavarësisht provave që ekzistojnë, asnjëri prej tyre nuk është ndjekur penalisht për masakrat në Mejë dhe Korenicë. Të gjithë ata janë ende të lirë dhe jetojnë në Serbi, Mal të Zi apo Slloveni.

Qirez/Cirez

Në majë të një kodre midis fshatrave të Kosovës Qirez dhe Likoshan, është ngritur një memorial për të përkujtuar civilët shqiptarë etnikë që u vranë në mars 1999 dhe u gjetën pas luftës në një numër varresh masive në zonën përreth. Eshtrat e 96 viktimave janë identifikuar.

Rajoni përreth, i rrethuar nga malet e Drenicës në perëndim, përbëhet nga komunat e Gllogocit dhe Skënderajt. Para vitit 1998 kur filloi konflikti në Kosovë, të dyja komunat kishin pothuajse tërësisht popullsi etnike shqiptare. Fshatrat që rrethojnë dy qytetet janë vendlindja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, e cila filloi operacionet e armatosura në Drenicë në vitin 1996. Ato janë gjithashtu skenë e disa prej abuzimeve më të këqija të kryera kundër civilëve në vitin 1999, siç është dokumentuar nga një sërë organizatash për të drejtat e njeriut dhe siç u konfirmua më vonë në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, GJPNJ, në gjyqin e saj kundër gjashtë zyrtarëve shtetërorë, të ushtrisë dhe policisë jugosllave dhe serbe.

Sipas aktakuzës së GJPNJ-së, duke filluar nga ose rreth 25 marsi 1999, forcat jugosllave dhe serbe granatuan dhe dogjën fshatrat Vojnik, Leçinë, Klladernicë, Turiçec dhe Izbicë. Shumë prej shtëpive, dyqaneve dhe xhamive u shkatërruan, përfshirë xhaminë në qendër të fshatit Qirez.

Në grupe prej dy ose tre, ushtarët shkonin shtëpi më shtëpi nëpër fshatra, duke hyrë me forcë dhe, duke kërcënuar banorët me vdekje, u kërkonin para dhe sende me vlerë, sipas OJQ-së Fondi për të Drejtën Humanitare me qendër në Beograd.

Disa gra dhe fëmijë u morën nga pjesëtarët e forcave jugosllave dhe u mbajtën në një hambar në Qirez. Gratë iu nënshtruan sulmeve seksuale dhe u vodhën paratë dhe sendet personale.

Ushtarët i kërcënuan se do t’i vrisnin të gjithë së bashku me fëmijët e tyre, u morën dokumentet e identitetit, paratë dhe stolitë, dhe më pas dy ushtarë i çuan në një hambar dhe i mbyllën brenda. Sipas dëshmive të mbledhura nga Fondi për të Drejtën Humanitare, ushtarët disa herë morën nga hambari vajza dhe gratë më të reja, disa prej të cilave ishin në faza të avancuara të shtatzënisë (mes katër dhe tetë muajshe shtatzënë), dhe detyruan secilën prej tyre të kryente marrëdhënie dhe gjithashtu i shfrytëzuan dhe abuzuan seksualisht me to në mënyra të tjera.

GJPNJ konfirmoi në vendimin e saj se të paktën tetë nga gratë u vranë pasi u sulmuan seksualisht dhe trupat e tyre u hodhën në tre puse në fshatin Qirez.

Tri ditë më vonë, forcat jugosllave dhe serbe mblodhën rreth 4,500 shqiptarë etnikë nga fshatrat përreth, u morën paratë dhe dokumentet dhe ndanë burrat nga gratë. Gratë kryesisht u dëbuan në Shqipëri, ndërsa grupe të mëdha burrash u vranë. Disa prej trupave u gjetën më vonë në varret masive në fshat, të tjerë në varret masive në Serbi.

Vrasjet në Qirez ishin pjesë e gjyqit në Hagë të ish-presidentit serb Milan Milutinoviç dhe katër liderëve të tjerë politikë dhe ushtarakë – Nikola Sainoviç, Dragoljub Ojdanoviç, Nebojsa Pavkoviç, Vladimir Lazareviç dhe Sreten Lukiç – të cilët u shpallën fajtorë nga GJPNJ-ja.

Fondi për të Drejtën Humanitare paraqiti një kallëzim penal edhe kundër ish-kreut të Ushtrisë Serbe, Ljubisa Dikoviç, i cili gjatë luftës së Kosovës ishte komandant i Brigadës së 37-të të Motorizuar të Ushtrisë Jugosllave, me pretendimin se njësitë e tij kryen krime në fshatrat e zonës së Drenicës. Dikoviç ka këmbëngulur se ai nuk është fajtor.

Rruga Hodzici 3

Varri masiv Rruga Hodzici 3 është një nga shtatë që u gjetën përgjatë një rruge afër fshatit Hozdici në Bosnjën dhe Hercegovinën lindore. Ai u zbulua nga trupat nga Forca e Stabilizimit (SFOR) e NATO-s në maj 1998, ndërsa personeli po bënte riparime në rrugë.

Zhvarrosja e vendvarrimit u krye nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (GJPNJ) dhe si rezultat u identifikuan 40 persona, që të gjithë të vrarë gjatë rënies së qytetit të Srebrenicës në korrik 1995.

Varri masiv Rruga Hodzici 3 është i pashënuar dhe shtrihet në anën e djathtë të një rrugice që lidh fshatin Hodzici me qytetin e Zvornikut.

Ekipi mjeko-ligjor i GJPNJ-së gjeti 16 mjete për lidhjen e syve në këtë vendvarrim. Të paktën 20 persona që ishin varrosur atje vdiqën nga plagët e shkaktuara me armë zjarri. Në lokacion u gjetën vetëm trupa të meshkujve.

Analiza e GJPNJ-së tregoi gjithashtu se Rruga Hodzici 3 është një varr masiv dytësor dhe trupat e gjetur atje mund të lidhen me varrin masiv parësor Lazete 2.

Burrat boshnjakë që ishin kapur pas rënies së Srebrenicës u transportuan më 14 korrik 1995 në shkollën Grbavci në fshatin Orahovac, pastaj u vranë dhe u varrosën në fushat e njohura si Lazete. Analiza kriminalistike e mostrave të dheut/polenit, provat dhe imazhet ajrore të datave të krijimit dhe  trazimit, zbuluan më tej se trupat nga varret Lazete 1 dhe Lazete 2 u gërmuan dhe u rivarrosën në varret dytësore përgjatë Rrugës Hodzici.

Deri më tani, GJPNJ-ja dhe gjykatat vendore në Ballkan kanë dënuar gjithsej 47 persona me më shumë se 700 vjet burg, plus pesë dënime me burgim të përjetshëm, për krimet në Srebrenicë.

Rruga Hodzici 1 (Snagovo 4)

Rruga Hodzici 1 është një varr masiv dytësor, që gjendet në fshatin Snagovo, rreth 17 kilometra në veriperëndim të qytetit të Zvornikut në Bosnjë. Varri u gjet fillimisht nga trupat e NATO-s nga Forca e Stabilizimit (SFOR) në Bosnjë dhe Herzegovinë në 1998, ndërsa po devijonin rrugën rreth një rrëshqitjeje të tokës. Në këtë zonë gjenden gjithsej shtatë varre masive të ditura, që të gjitha lokacione dytësore.

Vendvarrimi u emërtua Rruga Hodzici 1 sepse është gjithashtu afër fshatit Hodzici. 

Vendvarrimi mbetet i pashënuar dhe shtrihet pranë rrugës që të çon në Hodzici.

Megjithëse u zbulua fillimisht nga SFOR-i dhe hetuesit nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, zhvarrimi u krye në 2006 nga Instituti i Bosnjës për Personat e Zhdukur. Lokacioni njihet gjithashtu si Snagovo 4.

Zhvarrimi në nëntor 2006 rezultoi me identifikimin e mbetjeve mortore të 90 personave. Të gjitha viktimat besohet të kenë qenë boshnjakë të vrarë nga forcat serbe të Bosnjës pas rënies së Srebrenicës në korrik 1995.

Analiza e ADN-së e kryer nga Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur gjeti lidhje mes këtij vendvarrimi dytësor dhe vendvarrimit parësor Lazete 2. Sipas raportit mjeko-ligjor të GJPNJ-së mbi zhvarrimet në Srebrenicë, kjo do të thotë që mbetjet mortore të një individi u gjetën në të paktën dy varre të ndryshme. Raporti thotë se mbetjet mortore u gërmuan nga varri masiv parësor Lazete 2 dhe pastaj u transferuan në Rrugën Hodzici, rreth 10 kilometra larg.

Burrat boshnjakë që ishin kapur u transportuan më 14 korrik 1995 në shkollën Grbavci në fshatin Orahovac, pastaj u vranë dhe u varrosën në fushat e njohura si Lazete. Analiza kriminalistike e mostrave të dheut/polenit, provat dhe imazhet ajrore të datave të krijimit dhe  trazimit, zbuluan më tej se trupat nga varret Lazete 1 dhe Lazete 2 u gërmuan dhe u rivarrosën në varret dytësore përgjatë Rrugës Hodzici.

Deri më tani, GJPNJ-ja dhe gjykatat vendore në Ballkan kanë dënuar gjithsej 47 persona me më shumë se 700 vjet burg, plus pesë dënime me burgim të përjetshëm, për krimet në Srebrenicë.

Rruga Cancari 13

Varri masiv Rruga Cancari 13 gjendet në fshatin Kamenica në Bosnjën dhe Hercegovinën lindore, afër qytetit të Zvornikut.

Rruga është bërë e njohur si Lugina e Vdekjes, pasi përgjatë kësaj rruge janë gjetur 13 varre masive nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (GJPNJ) dhe Instituti i Bosnjës për Personat e Zhdukur.

Ky vendvarrim shtrihet pranë shtëpive të fshatit dhe është i shënuar me një pllakë përkujtimore.

Zhvarrimi i kryer nga Instituti i Bosnjës për Personat e Zhdukur në tetor 2002 zbuloi mbetjet mortore të 61 personave, që të gjithë të vrarë pasi qyteti i Srebrenicës ra në duart e Ushtrisë Serbe të Bosnjës në korrik 1995.

Trupat u rivarrosën në varrin masiv Rruga Cancari 13 në vjeshtën e 1995, pasi ishin gërmuar në një përpjekje për të mbuluar vrasjet. Ata ishin varrosur fillimisht pranë vendeve të ekzekutimit në Srebrenica, Pilica, Kozluk, Bratunac dhe Zvornik, në ditët pas 15 korrikut 1995. Dy muaj më vonë, forcat serbe të Bosnjës u urdhëruan të heqin trupat dhe t’i rivarrosin në vende më të largëta dhe më të vështira për t’u gjetur.

Deri më tani, GJPNJ-ja dhe gjykatat vendore në Ballkan kanë dënuar gjithsej 47 persona me më shumë se 700 vjet burg, plus pesë dënime me burgim të përjetshëm, për krimet dhe operacionet e mbulimit të krimeve në Srebrenicë.

Rruga Cancari 8

Varri masiv i Rrugës Cancari 8 shtrihet në një luginë në fshatin Kamenica, rreth dhjetë kilometra në veri të qytetit të Zvornikut në Bosnjën dhe Hercegovinën lindore. Është një nga 13 varret masive dytësore të gjetura përgjatë rrugës së fshatit, të gjitha të lidhura me vrasjet e boshnjakëve pas rënies së Srebrenicës në 1995.

Vendvarrimi qëndron i pashënuar, pranë rrugës së fshatit dhe një përroi të vogël.

Rruga Cancari 8 u zbulua fillimisht në 1998 nga hetuesit dhe antropologët e Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, por u zhvarros vetëm dhjetë vjet më vonë nga Instituti i Bosnjës për Personat e Zhdukur.

Zhvarrimi u krye në tetor dhe nëntor 2008 dhe u identifikuan mbetjet mortore të 51 personave.

Analiza e ADN-së e mbetjeve mortore zbuloi se disa pjesë të trupit i përkisnin Esad Bektic, mbetjet e pjesshme të të cilit u gjetën gjithashtu në një varr masiv në Branjevo. Besohet se shumë viktima të Srebrenicës u vranë fillimisht në Branjevo në korrik 1995, u varrosën atje dhe më pas u gërmuan përsëri në vjeshtë dhe u rivarrosën përgjatë Rrugës Cancari.

Pas rënies së Srebrenicës në duart e forcave serbe të Bosnjës, boshnjakët e kapur u sollën me autobusë në Fermën Ushtarake në Branjevo për ekzekutim. Të mbijetuarit përshkruan se u çuan në grupe në një livadh plot me kufoma dhe iu tha të kthejnë shpinën. Më 16 korrik 1995, ushtarët në Fermën Ushtarake në Branjevo u urdhëruan të shkonin rreth pesë kilometra në lindje në Qendrën Kulturore në Pilica për të vrarë rreth 500 boshnjakë që po mbaheshin në ndalim atje. Qitje me armë zjarri dhe shpërthime gjithashtu mund të dëgjoheshin atë pasdite në vetë Pilica, e që vinin nga drejtimi i Qendrës Kulturore. Askush nuk i mbijetoi ekzekutimit. Brenda Qendrës Kulturore në Pilica u përshkrua se kishte kufoma “të grumbulluara njëra mbi tjetrën, që qëndronin aty të shpërndara në të gjithë hapësirën”. Trupat – dy prej të cilëve ishin të femrave – u varrosën më pas në Fermën Ushtarake në Branjevo. Të gjitha viktimat ishin veshur me rroba civile.

Deri më tani, GJPNJ-ja dhe gjykatat vendore në Ballkan kanë dënuar gjithsej 47 persona me më shumë se 700 vjet burg, plus pesë dënime me burgim të përjetshëm, për krimet në Srebrenicë.

Nova Kasaba 99

Ky varr masiv në Nova Kasaba njihet si Nova Kasaba 99, si referim për vitin 1999, kur vendvarrimi u zbulua nga hetuesit e Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (GJPNJ).

Varri u gërmua nga të njëjtët individë të cilët gjithashtu gërmuan një varr tjetër në afërsi që u gjet në 1996 dhe njihet si Nova Kasaba 96.

Nova Kasaba 99 është një varr masiv parësor. Gjithsej 53 trupa që u gjetën atje janë identifikuar, të gjithë të lidhur me vrasjet e boshnjakëve nga Srebrenica në korrik 1995.

Varri nuk është i shënuar dhe shtrihet ngjitur me rrugën në fshatin Nova Kasaba.

Varri masiv përbëhet nga katër pjesë, por hetuesit vlerësuan se ishte një varr i vetëm, sepse gropat janë aq afër njëra-tjetrës.

Në asnjë nga pjesët e varrit nuk u gjetën shenja të mbylljes së syve ose lidhjes së duarve. Pothuajse 80 për qind e atyre që u gjetën kishin vdekur nga plagë të shumta të shkaktuara me armë zjarri. Mosha e viktimave shkon nga 13 deri në 85 vjeç.

Lokacionet e varreve masive në këtë zonë morën vëmendjen në të gjithë botën kur ambasadorja amerikane Madeleine Albright tregoi tetë fotografi të tyre në një seancë të Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Në këto fotografi satelitore dhe ajrore amerikane të bëra rreth datës 13-14 korrik 1995 shihej një fushë futbolli e mbushur plot e përplot me njerëz në zonën e qytezës Nova Kasaba. Disa ditë më vonë, në fotografitë e bëra nga avionët U2 shihej stadiumi i zbrazët, me katër ngastra toke të sapo gërmuara dhe gjurmë kamionësh në një fushë në afërsi.

“Arsyet [pse SHBA-ja dyshon se ka varre masive] janë të pesëfishta. Së pari, toka e trazuar rishtazi, aty ku dihej se ndodheshin refugjatët. Gjurmët e automjeteve të rënda ishin atje më parë. Nuk ka asnjë arsye të dukshme ushtarake, industriale ose bujqësore për gjurmët ose tokën e trazuar. Ka shumë tregime konfirmuese nga refugjatët. Dhe nuk ka bimësi në këtë lokacion,” tha John Shattuck, ndihmës sekretari amerikan i shtetit për demokracinë, të drejtat e njeriut dhe punën. Një vit më vonë, në 1996, u gjet i ashtuquajturi varr Nova Kasaba 96.

Trupat e gjetur në Nova Kasaba ishin kryesisht të burrave boshnjakë nga Srebrenica që u vranë në fushën e futbollit dhe në një shkollë aty afër në korrik 1995.

Deri më tani, GJPNJ-ja dhe gjykatat vendore në Ballkan kanë dënuar gjithsej 47 persona me më shumë se 700 vjet burg, plus katër dënime me burgim të përjetshëm, për krimet në Srebrenicë.

Rruga Cancari 1

Varri i Rrugës Cancari 1 është një nga 13 vendvarrimet që u gjetën përgjatë rrugës mes qytetit të Zvornikut dhe fshatit Kamenica në Bosnjën dhe Hercegovinën lindore.

Vendvarrimi u zbulua fillimisht në 1998 nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (GJPNJ) dhe krye-arkeologu i saj, Profesor Richard Wright. Mirëpo, mbetjet mortore u zhvarrosën vetëm dhjetë vjet më vonë nga Instituti i Bosnjës për Personat e Zhdukur. Zhvarrimi i kryer në korrik 2009 rezultoi me trupat e 53 personave. Instituti për Personat e Zhdukur gjithashtu riemërtoi vendvarrimin me Kamenica 14.

Varri masiv është i pashënuar, në anën e djathtë të rrugës ndërmjet një livadhi dhe një lumi.

Shumica e viktimave mbetjet mortore të të cilave u gjetën u vranë pas rënies së Srebrenicës në korrik 1995. Vendvarrimi i Rrugës Cancari 1, si të gjitha lokacionet e tjera përreth fshatit Kamenica, është një varr masiv dytësor.

Hetimi i kryer nga GJPNJ-ja përcaktoi se personat e gjetur në lokacionin Rruga Cancari 1 u vranë në korrik 1995 në qytezën Kozluk që gjendet në afërsi, u varrosën atje dhe më vonë u rivarrosën në Kamenica.

Pas ekzekutimeve, viktimat e vrara në Kozluk u mbuluan me dhe, në vend se të varroseshin në gropa. Ata u gjetën të veshur me rroba civile. Mijëra shishe qelqi me ngjyrë të gjelbër të thyera ishin hedhur përpara se të ndodhte ekzekutimi, si dhe etiketa nga fabrika për mbushjen e ujit dhe pijeve freskuese Vitinka, dhe ky ishte një nga faktorët që ndihmoi për të lidhur varrin masiv parësor në Kozluk me varret masive dytësore në Rrugën Cancari 1, Rrugën Cancari 2, Rrugën Cancari 3, Rrugën Cancari 7 dhe Rrugën Cancari 13, si dhe analiza e ADN-së, analiza e dheut dhe numri i madh i trupave me sy dhe duar të lidhura.

Deri më tani, GJPNJ-ja dhe gjykatat vendore në Ballkan kanë dënuar gjithsej 47 persona me më shumë se 700 vjet burg, plus katër dënime me burgim të përjetshëm, për krimet në Srebrenicë.