Gorice

Varri masiv në lagjen Gorice të qytetit boshnjak të Brckos u gjet në vitin 2006 dhe është varri më i madh klandestin në zonë. Varri masiv në Gorice përmbante 277 mbetje njerëzore, sipas Komisionit Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur. Deri më tani, 136 individë janë identifikuar nga mbetjet mortore që u zhvarrosën.

Varri masiv në Gorice ndodhet rreth dhjetë kilometra në veri të qytetit, në brigjet e lumit Sava. Ai është në një fushë të braktisur, e shënuar me një pllakë të vendosur nga vendasit, e cila thotë se aty u gjetën mbetje mortore të boshnjakëve dhe kroatëve të vrarë në zonë nga viti 1992 deri në vitin 1995.

Ai është një varr dytësor dhe u hap nga forcat serbe të Bosnjës në mënyrë që të fshihnin trupat e të vrarëve rreth zonës së Brckos në fillim të luftës në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe që fillimisht ishin varrosur diku tjetër. Sipas raporteve të mjekësisë ligjore, varri masiv ishte katër metra i thellë.

Nga prilli 1992, forcat serbe të Bosnjës luftuan për të marrë kontrollin mbi Brckon, i cili shtrihet afër kufirit me Kroacinë. Me ndihmën e autoriteteve lokale serbe, trupat serbe të Bosnjës dëbuan banorët kroatë dhe boshnjakë nga shtëpitë e tyre dhe i mbajtën ata në qendra paraburgimi ku shumë u vranë, u torturuan, u rrahën ose u keqtrajtuan.

Robërit u mbajtën në mënyrë të paligjshme dhe u abuzuan në ndërtesën e policisë në Brcko, në spitalin lokal, kampin e burgut Luka, ish-ndërtesat e fabrikës Laser dhe Partizan dhe në kazermat e Ushtrisë Popullore Jugosllave. Krimet u kryen nga pjesëtarë të forcave ushtarake, policore dhe paraushtarake.

Disa nga ekzekutimet u filmuan nga gazetarë të huaj dhe u dëmuan në mbarë botën. Pas kësaj, filloi operacioni për fshehjen e trupave të pajetë.

Shumë dëshmitarë në gjykatë thanë se trupat e të vrarëve u transportuan nga qendrat e paraburgimit në varre masive duke përdorur kamionë nga fabrika lokale e mishit “Bimes”. Pranë fabrikës, sipas disa dëshmitarëve, ishte një varr masiv parësor i përdorur për të hedhur aty trupat gjatë viteve të para të luftës. Më vonë, ndërsa trupat filluan të grumbulloheshin, ata u nxorën përsëri që aty dhe u rivarrosën në Gorice. Shumë dëshmitarë thanë gjithashtu se një numër trupash u hodhën në lumin Sava.

Dy luftëtarë serbë të Bosnjës, Goran Jelisiç dhe Ranko Cesiç, pretenduan pafajësi për krimet në Brcko në Gjykatën Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë.

Jelisiçi, i cili e përshkruante veten si “Adolfi serb”, ishte një roje i nivelit të lartë në kampin e paraburgimit në Luka. Ai u dënua me 40 vjet burg dhe vendimi i gjykatës së Hagës e përshkroi sjelljen e tij si “të neveritshme, shtazarake dhe sadiste”. Cesiç, i cili ishte një oficer policie, u dënua me 18 vjet burg për vrasje dhe përdhunim.

Në gjykatën shtetërore të Bosnjës, ka gjithashtu një çështje në vazhdim kundër Djordje Ristaniç, i cili ishte president i presidencës së kohës së luftës në Brcko dhe akuzohet për pjesëmarrje në një ndërmarrje të përbashkët kriminale që synonte persekutimin e civilëve boshnjakë dhe kroatë në zonë nga prilli në dhjetor 1992.

Ristaniç akuzohet gjithashtu për përdhunim dhe abuzim seksual të burrave dhe grave në qendrat e paraburgimit në Brcko dhe për shkatërrimin e xhamive në zonë.

Ogradice

Varri masiv në Ogradice u zbulua në 2003, rreth 20 kilometra nga qyteti i Vlasenicës në Bosnjën dhe Hercegovinën lindore. I shtrirë në kodra, në fund të një rruge shpesh të paarritshme dhe në një pyll të thellë, varri masiv mbetet i pashënuar.

Ekipet mjeko-ligjore identifikuan 155 trupa që u gjetën në vendin e varrit, shumica prej tyre viktima boshnjake të krimeve të kryera në zonën e Vlasenicës në vitin 1992 dhe 1993.

Sipas Institutit të Universitetit të Sarajevës për Hulumtimin e Krimeve kundër Njerëzimit dhe Ligjit Ndërkombëtar, një total prej 12 varresh masive janë gjetur në komunën e Vlasenicës të cilët përmbajnë viktima të dhunës nga viti 1992 dhe 1993. Një total prej 436 trupash u zbuluan në këto vende, 232 prej tyre në varrin në Ogradice.

Vrasjet, torturat dhe përdhunimet në Vlasenica ishin objekt i një prej çështjeve të para në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në Hagë, ku Dragan Nikoliç, i cili komandonte kampin famëkeq të paraburgimit të Susicës në qytet, ishte i akuzuari i parë në vitin 1994.

Nikoliç u vetëdeklarua fajtor dhe u dënua me 20 vjet burg për krime kundër njerëzimit që përfshinim persekutim në baza politike, racore dhe fetare, vrasje, dhunë seksuale dhe tortura në Susica. Shumë nga viktimat e Susicës u gjetën në varrin masiv në Ogradice.

Sipas vendimit, Nikoliç, i njohur edhe me pseudonimin Jenki, i nënshtroi boshnjakët dhe të arrestuarit e tjerë joserbë ndaj vrasjeve, përdhunimeve dhe torturave dhe mori pjesë në krijimin dhe mbajtjen e një atmosfere terrori në kamp, ​​gjeti vendimi.

Nikoliçi goditi, shqelmoi dhe i rrahu të ndaluarit me armë si për shembull shkopinj druri, shufra hekuri, doreza sëpate, qyta pushke, doreza metali, shkopinj dhe tuba gome të mbushur brenda me plumb. Lëndimet e shkaktuara gjatë rrahjeve ndonjëherë ishin fatale.

Ai gjithashtu, personalisht, hoqi dhe lehtësoi largimin e grave që mbaheshin në hangarin ku ishin internuar, duke ditur se ato po merreshin për t’u përdhunuar ose abuzuar seksualisht. Ai i tha gjykatës së Kombeve të Bashkuara se “i vinte turp” për atë që kishte bërë.

Midis fundit të majit dhe tetorit 1992, rreth 8,000 civilë boshnjakë dhe jo-serbë të tjerë nga Vlasenica dhe fshatrat përreth ishin mbajtur në kampin e Susicës. Ndërtesa ishte tepër e mbipopulluar dhe kushtet e jetesës ishin të mjerueshme.

Të mbijetuarit dhe familjet e viktimave të Susicës organizojnë çdo vit një marshim përkujtimor nga fshati Turajlici drejt varreve masive në Ogradice dhe Debelo Brdo, marshim i cili përfundon para ish-kampit.

Laniste 1

Laniste 1 është një varr masiv parësor që gjendet në një zonë malore 14 kilometra nga qyteti i Kljucit në veriperëndim të Bosnjës dhe Hercegovinës. Procesi i zhvarrosjes filloi në vend në tetor 1996 dhe u gjetën eshtrat e 188 personave.

Një shpellë nëntokësore e quajtur Bezdan në vendin në Laniste u përdor për asgjësimin e trupave të viktimave të luftës pasi ata u vranë në korrik 1992. Shpella ndodhet pranë një rruge në një zonë të pyllëzuar dhe është mbi 20 metra nën tokë. Një shtëpizë malore afër shpellës ishte përdorur nga njësitë paraushtarake serbe si bazë që nga fillimi i vitit 1992.

Trupat nga Brigada e 17-të e Këmbësorisë së Lehtë e Ushtrisë Serbe të Bosnjës, të ndihmuar nga oficerët e policisë dhe rezervistët e policisë, sulmuan fshatin Biljani në komunën e Kljucit më 10 korrik 1992 dhe vranë më shumë se 200 burra, gra, fëmijë dhe të moshuar boshnjakë. Burrat gjithashtu u dërguan në një shkollë fillore në fshat, ku u burgosën dhe më pas u nxorën dhe u vranë. Një grup burrash fillimisht u torturuan dhe më pas u dërguan në Laniste, ku vazhduan vrasjet.

Trupat e boshnjakëve të vrarë nga Biljani u gjetën në katër varre masive përfshirë në Laniste 1, si dhe në disa varre më të vegjël që përmbajnë disa njerëz dhe në varre individuale. Shumica e varreve ndodheshin dhjetë kilometra ose më shumë larg Biljanit.

Viktima më e vjetër e gjetur në Laniste 1 ishte Beco Cehiç, 85 vjeç, dhe më e vogla ishte një foshnjë katër muajshe, Amila Dzaferagiç, e cila vdiq me biberon në dorë, në krahët e nënës së saj të vrarë. Trupat e 20 të miturve u zhvarrosën, shtatë prej tyre nën moshën dhjetë vjeç.

Provat e e vrasjeve të gjetura në Laniste 1 përfshinin gjurmë nga plumbat në pemët përreth ngjitur me shpellën nëntokësore në të cilën trupat e viktimave u hodhën më pas.

Vendndodhja e varrit masiv është shënuar me një pllakë përkujtimore dhe shpella nëntokësore është rrethuar dhe mbuluar, por është ende e pamundur të shohësh brenda saj dhe të përcaktosh se sa e thellë është ajo.

Gjykata shtetërore e Bosnjës dënoi Marko Samardzijan, komandant i Togës së Tretë të Batalionit Sanica me Brigadën e 17-të të Këmbësorisë së Lehtë të Ushtrisë Serbe të Bosnjës, me shtatë vjet burg për krimet e kryera në zonën e Kljucit, përfshirë sulmin në Biljani. Ish-ushtari serb i Bosnjës Bosko Deviç u dënua me dhjetë vjet burg nga gjykata shtetërore e Bosnjës për krime në Kljuc, ndërsa çështja kundër një ish-ushtari tjetër serb të Bosnjës, Mladjen Kovaceviç, është në ngërç për shkak të problemeve të tij shëndetësore.

Gjykata shtetërore e Bosnjës dënoi gjithashtu ish-ushtarët serbë të Bosnjës Marko Adamoviç me 20 vjet burg dhe Bosko Lukiç me 12 vjet burg për pjesëmarrje në një ndërmarrje të përbashkët kriminale që synonte përndjekjen e popullatës joserbe në zonën e Kljucit gjatë verës së vitit 1992, përfshirë sulmi në Biljani.

Procedurat gjyqësore kundër disa të dyshuarve të tjerë janë pezulluar për shkak se ata kanë ndërruar jetë ose janë ende pezull për shkak se të dyshuarit nuk janë të disponueshëm për autoritetet gjyqësore.

 

 

Kevljani

Ekzistojnë një sërë varresh të viktimave të luftës në fshatin Kevljani, 15 kilometra nga qyteti i Prijedorit në Bosnjën dhe Hercegovinën veriperëndimore. Hetuesit nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, GJPNJ, gjetën dhe zhvarrosën vendet e varreve nga 25 maji deri në 15 qershor 1999. Një nga varret u zbulua në një livadh pranë një xhamie të shkatërruar dhe një varreze myslimane.

Kevljani është pesë kilometra nga miniera e xeherorit të hekurit Omarska, e cila ishte vendi i një kampi ndalimi të drejtuar nga serbët e Bosnjës. Shumë njerëz që u mbajtën midis majit dhe gushtit 1992 në Omarska dhe në një kamp afër burgut të drejtuar nga serbët e Bosnjës në Keraterm, u raportuan të zhdukur.

Hetuesit vërtetuan se një nga vendet në të cilat ishin varrosur ish të ndaluarit e kampit Omarska që u zhdukën ishte Kevljani. Provat e gjetura në vend, të tilla si gjurmët e lëna nga ekskavatorët, treguan se varret ishin gërmuar përsëri në mënyrë që të rivarrosnin trupat diku tjetër.

Disa prej trupave ishin copëtuar kur u gërmuan, duke lënë pas pjesë eshtrash. Ekipi i zhvarrosjes zbuloi 72 trupa të plotë ose pothuajse të plotë në 15 varre të ndryshme. Analiza që ekspertët i bënë dheut dhe materialeve të ndërtimit konfirmoi një lidhje me kampin Omarska.

Sot vendi i varrit është shënuar me një pllakë përkujtimore para xhamisë, pranë minares së shkatërruar. Teksti në pllakë thotë: “Në këtë vend, u gjet një varr masiv me 146 trupa të viktimave të pafajshme. Dyqind metra më larg është Stari Kevljani, varri më i madh masiv i gjetur në Bosanska Krajina, me 456 viktima nga komuna e Prijedorit.”

Një dëshmitar në gjyqin e ish-liderit ushtarak serb të Bosnjës Ratko Mlladiç dëshmoi se në kampin Omarska ndodhnin çdo ditë tortura dhe vrasje. Deri në 6,000 njerëz u mbajtën në kamp ndërsa ai ishte i hapur për një periudhë tre mujore në 1992. Ekzekutimet masive filluan në fund të korrikut 1992. Të ndaluarit u detyruan të pastronin zonat ku u vranë njerëzit dhe të ngarkonin trupat e tyre nëpër kamionë që këta të fundit t’i largonin që aty.

Kampi u mbyll më 21 gusht 1992 pasi u vizitua nga gazetarë britanikë të cilët ekspozuan kushtet çnjerëzore dhe krimet e luftës në kamp. Të ndaluarit më pas u transferuan në kampe të tjera në zonë. Sipas Unionit Rajonal të Shoqatave të të Burgosurve nga Rajoni i Banja Lukës, rreth 700 persona të mbajtur në kampin Omarska vdiqën, megjithëse jo të gjithë u vranë brenda vetë kampit.

GJPNJ-ja ka dënuar 11 persona për kryerjen e krimeve në kampet e paraburgimit në zonën e Prijedorit dhe gjykata shtetërore e Bosnjës ka dënuar katër të tjerë. Zeljko Mejakiç, zyrtari i rangut më të lartë në kampin e paraburgimit Omarska, u dënua me 21 vjet burg për krime kundër njerëzimit.

Prijedori është zona me numrin më të madh të kriminelëve të luftës të dënuar në Bosnjë dhe Hercegovinë. Një total prej 37 serbësh të Bosnjës janë shpallur fajtorë për kryerjen e krimeve në zonë dhe janë dënuar me një total prej 617 vitesh burg. GJPNJ-ja e dënoi Milomir Stakiçin, presidentin e kohës së luftës të shtabit të krizës të komunës së Prijedorit të kontrolluar nga serbët, me 40 vjet burg, dënimi më i lartë për krime në Prijedor.

Slap 1

Një varr masiv u zbulua në vitin 2000 në brigjet e lumit Drina në fshatin Slap, katër kilometra nga qyteti i Zepës dhe 50 kilometra nga qyteti i Visegradit.

Një total prej 124 trupash dhe një pjesë trup u zbuluan aty. Këto u zhvarrosën në tetor 2000 nga Komisioni Boshnjak i Personave të Zhdukur dhe vendi u quajt Slap 1. Një varr i dytë, i quajtur Slap 2, u gjet disa kilometra përgjatë rrjedhës së lumit, ku ishin varrosur shtatë trupa të tjerë.

Informacionet në lidhje me vendndodhjen e varrit u dhanë nga një prej burrave lokalë boshnjakë që varrosi trupat, të cilët u morën nga lumi Drina pasi ata filluan të pluskonin përgjatë rrjedhës në drejtim të Visegradit.

Nga mesi i majit 1992 deri në 1995, banorët lokalë në Slap panë qindra trupa që pluskonin nëpër lum në drejtim të Vishegradit. Në mënyrë që të merrnin trupat, ata përdorën varka me rrema për t’i nxjerrë ata në breg të lumit. Një nga burrat vendas, Mevsud Poljo, i tregoi Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, GJPNJ, se ai varrosi më shumë se 150 trupa në bregun e lumit.

Para se të varrosnin trupat, vendasit do të kërkonin ndonjë dokument identifikimi dhe do të shkruanin përshkrimin e rrobave të viktimave dhe detaje të tjera. Kur filluan të zbulonin trupat, ata kontaktuan policinë lokale në qytetin Rogatica dhe një ekip mjeko-ligjor do të vinte dhe do të inspektonte trupat. Më vonë, ndërsa lufta përparonte, me linjat elektrike dhe telefonike që nuk funksiononin, nuk qe e mundur të informohej më policia. Trupat që u gjykua se ishin dekompozuar shumë që të mund të merreshin u lanë në lumë.

Autopsitë e kryera nga Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur konfirmuan se në shumicën e rasteve, shkaku i vdekjes ishin të shtënat me armë. Tetëdhjetë e shtatë për qind e trupave ishin burra boshnjakë dhe një përqindje më e vogël ishin gra. Shumica ishin të moshës midis 30 dhe 60 vjeç, por një viktimë ishte një fëmijë i cili ishte midis shtatë dhe 12 vjeç në kohën e vdekjes. Në një numër rastesh, bashkë me trupa u gjetën ligatura. Shumë prej trupave kishin trauma të forta – dëmtime të shkaktuara nga rrahjet para vdekjes.

Sot Slap 1 është shënuar me një pllakë përkujtimore e cila është vendosur nga komuniteti lokal.

Çdo vit në qershor, familjet e viktimave dhe shoqatat e personave të zhdukur përkujtojnë vrasjet e kohës së luftës të 3,000 njerëzve në zonën e Visegradit me një ceremoni në të cilën ata hedhin trëndafila në lumin Drina.

Nëntëmbëdhjetë njerëz janë dënuar deri më tani për kryerjen e krimeve të luftës në zonën e Visegradit nga GJPNJ-ja, gjykata shtetërore e Bosnjës dhe Gjykata Kantonale e Sarajevës. Nga këta 19 kriminelë lufte, nëntë u dënuan për përdhunim dhe abuzim seksual. Dymbëdhjetë të dyshuar të tjerë janë aktualisht në gjyq në gjykatën shtetërore të Bosnjës dhe pesë të tjerë në Gjykatën e Lartë të Beogradit në Serbi.

Ata që janë dënuar deri më tani kanë marrë gjithsej 246 vjet burg, ndërsa Milan Lukiç, i cili ishte kreu i Shqiponjave të Bardhë ose Avengers, një grup paraushtarak serb i Bosnjës, u dënua me burgim të përjetshëm nga GJPNJ-ja për pjesëmarrje në vrasjet dhe dëbimet e civilëve boshnjakë në Visegrad në vitin 1992 dhe 1993. Prokuroria boshnjake më pas e ka akuzuar Lukiçin për krime kundër pasagjerëve të rrëmbyer nga një tren në stacionin hekurudhor në Strpci në shkurt 1993 dhe më pas vrasjen e tyre.

Sipas Institutit Boshnjak për Personat e Zhdukur, 920 persona u zhdukën nga zona e Visegradit gjatë luftës dhe eshtrat e 445 prej tyre janë gjetur dhe identifikuar deri më tani.