Ćirez

Na vrhu brda između kosovskih sela Ćirez i Likošane, podignut je memorijal u znak sjećanja na civile albanske nacionalnosti koji su ubijeni u martu 1999. godine. Njihovi posmrtni ostaci pronađeni su nakon rata u brojnim masovnim grobnicama u okolini. Identifikovano je 96 žrtava.

Okolni region, u kojem se na zapadu prostire planinski predio Drenica, sastoji se od opština Glogovac i Srbice. Prije 1998. godine, odnosno prije početka rata na Kosovu, stanovništvo obje opštine je skoro u potpunosti bilo albansko. Sela koja okružuju ova dva grada su rodno mjesto Oslobodilačke vojske Kosova, koja je pokrenula oružane operacije u Drenici 1996. godine. Oni su također poprište nekih od najgorih zlostavljanja počinjenih nad civilima 1999. godine, što su dokumentovale niz organizacija za ljudska prava, a kasnije je to bilo potvrđeno i pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) na suđenju šestorici jugoslovenskih i srpskih državnih, vojnih i policijskih zvaničnika.

Prema haškoj optužnici, počev od 25. marta 1999. godine ili približno tog datuma, jugoslovenske i srpske snage granatirale su i spalile sela Vočnjak, Leočina, Kladernica, Turićevac i Izbica. Mnoge kuće, prodavnice i džamije su uništene, uključujući i džamiju u centru sela Ćirez.

Prema Fondu za humanitarno pravo (FHP) sa sjedištem u Beogradu, vojnici su, u grupama od po dvoje ili troje, išli od kuće do kuće po selima, nasilno ulazili i, preteći smrću mještanima, tražili novac i dragocjenosti.

Pripadnici jugoslovenskih snaga odveli su neke žene i djecu i držali ih u jednoj štali u Ćirezu. Žene su podvrgnute seksualnom zlostavljanju, a ukradeni su im i novac i druga imovina.

Vojnici su im zaprijetili da će ih sve pobiti, zajedno s djecom, oduzeli su im lične dokumente, novac i nakit, a potom su ih dvojica vojnika odveli u štalu i zaključali. Prema svjedočenjima koje je prikupio FHP, vojnici su nekoliko puta iz štale odvodili djevojke i mlađe žene, od kojih su neke bile u poodmakloj trudnoći (između četiri i osam mjeseci), i svaku primoravali na seksualne odnose, ili su ih seksualno iskorištavali i zlostavljali na druge načine.

U presudi MKSJ se potvrđuje da je najmanje osam žena prvo seksualno zlostavljano, a zatim ubijeno, a njihova tijela bačena u tri bunara u selu Ćirez.

Tri dana kasnije, jugoslovenske i srpske snage su okupile oko 4.500 Albanaca iz okolnih sela, oduzele im novac i dokumenta i odvojile muškarce od žena. Žene su uglavnom protjerane u Albaniju, dok je veliki broj muškaraca ubijen. Neka tijela su kasnije pronađena u masovnim grobnicama u gorenavedenom selu, a druga u masovnim grobnicama u Srbiji.

Ubistva u Ćirezu bila su dio sudskog procesa pred MKSJ protiv bivšeg predsjednika Srbije Milana Milutinovića i još petorice političkih i vojnih lidera – Nikole Šainovića, Dragoljuba Ojdanića, Nebojše Pavkovića, Vladimira Lazarevića i Sretena Lukića, koje je Haški tribunal proglasio krivima.

FHP je podnio krivičnu prijavu protiv bivšeg načelnika Generalštaba Vojske Srbije Ljubiše Dikovića, koji je tokom rata na Kosovu bio komandant 37. motorizovane brigade Vojske Jugoslavije, navodeći da su njegove jedinice počinile zločine u selima na području Drenice. Diković je tvrdio da nije kriv.

Brekovac

Masovna grobnica Brekovac, gdje su 1999. godine, nakon završetka rata, pronađeni posmrtni ostaci 121 lica, nalazi se na gradskom groblju u Đakovici i smatra se jednom od najvećih ratnih grobnica na Kosovu.

Đakovica, koja se nalazi na oko 90 kilometara jugozapadno od Prištine, tokom rata je u velikoj mjeri stradala – grad je bio skoro sravnjen sa zemljom, dok je albansko stanovništvo ubijano i protjerano. Grad se nalazi blizu granice sa Albanijom, što ga je činilo strateški važnim kako za Oslobodilačku vojsku Kosova (OVK) tako i za jugoslovenske snage.

Nasilje u Đakovici, prema nalazima organizacije Human Rights Watch, bilo je dobro organizovano. Iako je svakodnevno bilo ubistava, nasilje i razaranja velikih razmjera dešavale su se u različitim fazama i čini se koordinirano od strane srpskih snaga bezbjednosti. U izvještaju Human Rights Watcha navodi se da se čini da su meta ubistva bili istaknuti stanovnici grada, kao što su advokati, doktori i politički aktivisti.

Lokacija ove grobnice danas je neoznačena, a s obzirom da je dio gradskog groblja, gradske vlasti su nakon rata preostalo zemljište koristile za ukopovanja  koja nisu vezana za rat.

Oni koji su sahranjeni na lokalitetu Brekovac ubijeni su tokom operacije srpskih snaga pod nazivom „Reka“ krajem aprila i početkom maja 1999. godine. U njoj je učestvovalo najmanje deset jedinica srpske policije i Vojske Jugoslavije koje su ubile i protjerale na hiljade ljudi iz oblasti oko Đakovice i sela Meja i Korenica.

Prema presudama Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) u predmetima protiv srpskih vojnih i policijskih zvaničnika, tokom napada na Meju i Korenicu, Vojska Jugoslavije, srpska policija i paravojne jedinice ubile su najmanje 377 civila, od kojih je 36 bilo ispod 18 godina.

Na hiljade je protjerano u susjednu Albaniju, a 13 osoba se i danas vode kao nestale.

Napad na sela Meja i Korenica usljedio je mjesec dana nakon početka NATO bombardovanja Jugoslavije, koje je imalo za cilj da okonča vojnu kampanju predsjednika Slobodana Miloševića na Kosovu. Sa intenziviranjem vazdušnih udara NATO-a, paralelno su se intenzivirale i operacije srpske vojske i policije, kao i ubistva i proterivanja kosovskih Albanaca.

Jugoslovenske snage su tenkovima ušle u Meju i Korenicu, istjerale albanske civile iz kuća, oduzele im novac i odvojile muškarce od žena.

Većina muškaraca je ubijena, dok su žene i djeca protjerani u Albaniju.

Međunarodna nevladina organizacija Human Rights Watch je posjetila Meju 15. juna 1999. godine, nakon što je NATO ušao na Kosovo, i vidjela posmrtne ostatke nekoliko muških osoba koje su bile u raspadanju, spaljene dokumente i lične stvari koje su očigledno pripadale ubijenima, kao i čahure.

Human Rights Watch je također pronašao još nekoliko posmrtnih ostataka nekoliko muškaraca. Tijela, koja su bila u raspadajućem stanju, nalazila su se na rubu polja pored puta koji prolazi kroz Meju. Jedno netaknuto tijelo i gornja polovina drugog nalazili su se kod jaruge u neposrednoj blizini polja. Još dva tijela pronađena su nekoliko metara dalje, a donja polovina drugog tijela pronađena je u polju blizu jaruge. Sva tijela su bila u uznapredovalom stanju raspadanja. Kosti nekih tijela bile su slomljene, a činilo se da su svi bez glave. Pored jednog od tijela pronađeni su dijelovi lobanje.

Bliže putu, Human Rights Watch je vidio tri velike gomile slame i kravljeg đubriva, koje su, po riječima jednog mještana, sakrivale još mnogo posmrtnih ostataka. On je naveo da su tijela većine muškaraca ubijenih u masakru pokupili radnici općinskih službi, što je kasnije potvrdio i MKSJ.

Neki posmrtni ostaci ubijenih na ovom području prvobitno su ukopani na groblju Brekovac, dok su neki, u okviru operacije prikrivanja zločina, prevezeni u Beograd i ukopani u policijskom krugu u Batajnici kod Beograda.

Zaštićeni svjedok, na suđenju u MKSJ-u bivšem predsjedniku Srbije Milanu Milutinoviću, rekao je da je radio kao bagerista i da je učestvovao u iskopavanju tijela na tri različite lokacije u području Đakovice – Brekovac, most Bistražin i selo Guska, kao i u obližnjoj šumi.

MKSJ je osudio šest visokih srpskih zvaničnika, proglasivši ih odgovornima za ova ubistva.

BIRN-ova analiza dokaza MKSJ-a pokazala je da je više od 30 ljudi bilo umiješano ili je znalo za ubistva, koja predstavljaju jedan od najvećih masakra u ratu na Kosovu, te da isti nisu ništa preduzeli da ga zaustave ili kazne počinioce.

Uprkos dokazima koji postoje, niko od njih nikada nije procesuiran za masakre u Meji i Korenici. Svi su i dalje na slobodi i žive u Srbiji, Crnoj Gori ili Sloveniji.

Gornja Sudimlja

Ova masovna grobnica otkrivena je u opštini Vučitrn, na sjeveru centralnog dijela Kosova, koja je postala meta ofanzive srpskih snaga od marta 1999. godine, kada je počela vazdušna kampanja NATO-a koja je imala za cilj okončanje ubistava i proterivanje kosovskih Albanaca od strane jugoslovenskog režima.

Grad Vučitrn je granatiran na dan početka NATO bombardovanja, a na hiljade Albanaca protjerano je u prvoj nedelji vazdušne kampanje. Prema organizaciji Human Rights Watch, u nekoliko navrata organizirani su autobusi kojima je albansko stanovništvo slato u Sjevernu Makedoniju.

Dok su svojim traktorima pokušavali da napuste to područje, srpske snage su 2. maja 1999. u selu Gornje Sudimlje, nekih 35 kilometara sjeverno od Prištine, zaustavile kolonu od oko 1.000 albanskih civili.

„Zaustavili su nas i rekli da siđemo s traktora, da stavimo ruke iza glave i da sjednemo na cestu. Vojnici su nas počeli psovati, hodali su među nama, udarali i tukli neke od nas. Jednu su ženu istukli samo zato što joj je dijete plakalo”, rekao je svjedok Human Rights Watch-u.

Drugi svjedoci s kojima je Human Rights Watch razgovarao kazali su da su muškarci pogubljeni pred njihovim očima. Prema riječima svjedoka vojnici i pripadnici paravojnih formacija hodali su gore-dolje pored konvoja traktora, maltretirali i pljačkali Albance, a neke i ubili.

Nekoliko svedoka je izjavilo da su vidjeli mnoštvo mrtvih tijela duž puta za Vučitrn, ali se ne zna tačan broj ljudi iz konvoja koji su pogubljeni. Četiri odvojena svjedoka su tvrdila da su vidjela 25, 30, 70 i „preko 100“ mrtvih tijela.

Forenzički timovi Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) otkrili su 98 tijela u Gornjoj Sudimlji.

Područje na kojem su tijela prvobitno ostavljena ostaje neoznačeno jer se nalazi uz cestu u centralnom dijelu sela. Posmrtni ostaci su kasnije ponovo ukopani na seoskom groblju, gdje je postavljen spomenik u znak sjećanja na žrtve, kao i na pripadnike Oslobodilačke vojske Kosova s tog područja.

Masakr u Gornjem Sudimlju bio je dio optužnice protiv generala Vojske Jugoslavije Vlastimira Đorđevića, kojeg je MKSJ osudio na 27 godina zatvora.

Osnovni sud u Prištini je 2022. godine također proglasio bivšeg srpskog policajca Zorana Vukotića krivim za silovanje i učešće u proterivanju albanskih civila iz Vučitrna tokom rata u maju 1999. godine.